Επιμέλεια: Γιάννης Γαβαλάς
Το νησί της Ηρακλειάς βρίσκεται νότια της Νάξου και ανήκει στις Μικρές Ανατολικές Κυκλάδες μαζί με Αμοργό, Δονούσα, Σχοινούσα, Κέρο και Κουφονήσια. Είναι ο τόπος καταγωγής μου και διαμένω οικογενειακά εκεί από το 1991 που εγκατέλειψα οριστικά και αμετάκλητα την Αθήνα. Σε ένα μικρό νησί μπορεί κανείς να μελετήσει τη φύση πολύ αποτελεσματικά, ειδικά αν η μελέτη του διαρκέσει πολλά χρόνια. Έτσι κι εγώ στον ελεύθερο χρόνο μου μελετώ συστηματικά την πανίδα και τη χλωρίδα του νησιού.
Ο πρώτος τομέας έρευνάς μου ήταν τα πουλιά, τα οποία παρατηρώ τα τελευταία 13 χρόνια.
Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί εδώ 174 είδη πουλιών, αρκετά εκ των οποίων απειλούμενα και προστατευόμενα σε παγκόσμιο επίπεδο. Από αυτά 26 είναι αρπακτικά. Τα επιδημητικά είδη που φωλιάζουν είναι 17, ενώ αυτά που φωλιάζουν περιστασιακά ή ως καλοκαιρινοί επισκέπτες είναι 9. Μεγάλος είναι ο αριθμός τυχαίων επισκεπτών, αφού 59 είδη πουλιών έχουν παρατηρηθεί το πολύ 5 φορές. Τέλος, 89 είδη είναι χειμερινοί επισκέπτες ή περνάνε κατά τη μετανάστευση. Από αυτούς τους αριθμούς βλέπει κανείς ότι τα περισσότερα είδη πουλιών εμφανίζονται στο νησί κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης ή διαχειμάζουν.
Οι κινήσεις των πουλιών είναι συνεχείς με αποτέλεσμα την συνεχή αλλαγή των ειδών που παρατηρούνται στο νησί, αν εξαιρέσουμε το 2ο 15ήμερο του Ιουνίου που βλέπει κανείς μόνο τα φωλιάζοντα είδη.
Ας δούμε λοιπόν τις αλλαγές αυτές αναλυτικά.
Ανοιξιάτικη μετανάστευση:
Διαρκεί από μέσα Φεβρουαρίου ως μέσα Ιουνίου, με διαφορετικές ημερομηνίες περάσματος για κάθε είδος. Χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής είναι το λαμπρό φτέρωμα των αρσενικών που είναι έτοιμα για ζευγάρωμα, καθώς και ο μικρός σχετικά αριθμός τους, αφού τα πουλιά που κατορθώνουν να επιστρέψουν από την Αφρική είναι πολύ λιγότερα από αυτά που αναχώρησαν το προηγούμενο φθινόπωρο. Τα πρώτα πουλιά που έρχονται από την Αφρική είναι το λευκοχελίδονο, ο τσαλαπετεινός και ο σταχτοπετρόκλης. Ο αριθμός ειδών αυξάνεται σταδιακά και η κορύφωση παρουσιάζεται τον Απρίλη. Τον Μάη αρχίζει η μείωση, αλλά παρατηρούνται αρκετά μεγάλα και πολύχρωμα πουλιά, που διακρίνει και ο πιο αρχάριος παρατηρητής, δηλαδή μελισσοφάγοι, συκοφάγοι, τρυγόνια και λίγες χαλκοκουρούνες. Η ανοιξιάτικη μετανάστευση τελειώνει με τα τελευταία κοπαδάκια αργοπορημένων μελισσοφάγων.
Καλοκαιρινοί επισκέπτες:
Μερικά από τα πουλιά που περνάνε την άνοιξη, μένουν στο νησί για να φωλιάσουν και να ξαναφύγουν. Τα πιο κοινά είναι οι ασπροκώλες και οι μαυροσταχτάρες. Το πιο ενδιαφέρον είδος είναι ο μαυροπετρίτης, το σημαντικότατο γεράκι που διαχειμάζει στη Μαδαγασκάρη και έρχεται για φώλιασμα στη Μεσόγειο με τον μεγαλύτερο πληθυσμό του στις βραχονησίδες του Αιγαίου. Άλλα ενδιαφέροντα είδη είναι τα θαλασσοπούλια αρτέμης και μύχος.
Φθινοπωρινή μετανάστευση:
Διαρκεί από αρχές Ιουλίου μέχρι μέσα Νοεμβρίου. Την περίοδο αυτή τα περισσότερα πουλιά είναι ανήλικα που γεννήθηκαν πριν λίγους μήνες και δεν έχουν αποκτήσει ακόμη το τελικό τους πτέρωμα, με αποτέλεσμα να είναι πιο δύσκολη η αναγνώριση του είδους τους. Πιο ενδιαφέρων μήνας είναι ο Σεπτέμβριος που έχει το πέρασμα των περισσοτέρων ειδών, με πιο σημαντικά τα αρπακτικά που έχουν τότε το κύριο πέρασμά τους. Όπως και στην ανοιξιάτικη μετανάστευση, ο αριθμός των πουλιών που παρατηρούνται έχει άμεση σχέση με τις καιρικές συνθήκες, καθώς όταν ο άνεμος είναι ευνοϊκός τα πουλιά περνάνε χωρίς να σταματήσουν ενώ όταν είναι αντίθετος πολλά πουλιά σταθμεύουν για ανάπαυση.
Χειμερινοί επισκέπτες:
Κάθε χρόνο πολλά πουλιά διαχειμάζουν νοτιότερα από την περιοχή που φωλιάζουν, χωρίς όμως να φτάνουν μέχρι την Αφρική. Έτσι η Ελλάδα δέχεται πολλούς χειμερινούς επισκέπτες από βορειότερες χώρες. Η νότια Ελλάδα φιλοξενεί επιπλέον πολλά πουλιά της βόρειας Ελλάδας. Η προσέλευση των χειμερινών επισκεπτών αρχίζει στα τέλη Σεπτεμβρίου με τους πρώτους κοκκινολαίμηδες, κορυφώνεται το 2° 15ήμερο του Οκτωβρίου και συνεχίζεται μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου. Η αποχώρησή τους αρχίζει από τα τέλη Ιανουαρίου και διαρκεί μέχρι τις αρχές Απριλίου. Κάποιες χρονιές, ξαφνικές κακοκαιρίες στα βόρεια αναγκάζουν τα πουλιά να μετακινηθούν πολύ νοτιότερα από τις καθιερωμένες περιοχές διαχείμασης, δίνοντας την ευκαιρία στους κατοίκους της νότιας Ελλάδας να απολαύσουν εξωτικά γι αυτούς είδη. Όπως βλέπουμε οι μετακινήσεις των χειμερινών επισκεπτών σε κάποιες περιόδους συμπίπτουν με τις 2 μεταναστεύσεις με αποτέλεσμα την μεγάλη διάρκεια μετακινήσεων των πουλιών που καλύπτει σχεδόν όλο το έτος. Επίσης δεν μπορούμε να διακρίνουμε πάντοτε τι είδους μετακίνηση κάνει 1 πουλί. Για παράδειγμα όταν βλέπω τον Οκτώβριο έναν κοκκινολαίμη, δεν γνωρίζω αν θα διαχειμάσει εδώ, στην Κρήτη ή στην βόρεια Αφρική που είναι η νοτιότερη περιοχή εξάπλωσής του. Ή βλέποντας μια λευκοσουσουράδα, δεν γνωρίζω αν είναι κάποια από αυτές που μένουν όλο το έτος στο νησί, ή κάποια που ήρθε για να διαχειμάσει, ή κάποια που απλά μετακινείται και θα διαχειμάσει νοτιότερα. Η φύση έχει προνοήσει ώστε τα πουλιά να μην έχουν όλα την ίδια συμπεριφορά, ώστε να λειτουργεί σωστά η φυσική επιλογή και πάντοτε να επιβιώνουν αρκετά πουλιά για να διαιωνίσουν το είδος. Για σκεφτείτε τι θα γινόταν αν όλα τα άτομα ενός είδους μετακινούνταν ταυτόχρονα και μια ξαφνική κακοκαιρία εξαφάνιζε ολόκληρο είδος κατά τη διάρκεια της μετανάστευσής του πάνω από τη Μεσόγειο.
Βλέπετε λοιπόν πόσα πράγματα μπορεί να μάθει κανείς μελετώντας τις μετακινήσεις των πουλιών. Μπορεί βέβαια κάποιος απλά να απολαμβάνει την ομορφιά τους και να περνάει ευχάριστα τον ελεύθερο χρόνο του. Έτσι, αφήστε τα τουφέκια και πιάστε κυάλια και φωτογραφικές μηχανές. Ο θαυμαστός κόσμος των πουλιών περιμένει να τον ανακαλύψετε.
Επιμέλεια: Γιάννης Γαβαλάς
