Τα Κρητικά άλογα θεωρούνται από τα αρχαιότερα της Ευρώπης. Τα άλογα της Κρήτης συναντούνται με διάφορες ονομασίες γιοργαλίδικα, γεωργαλίδικα, κρητικά άλογα ή άλογα Μεσσαράς.
Προέλευση ιστορία εξάπλωση.
Πιθανότατα το γιοργαλίδικο άλογο έφτασε στη Κρήτη από την Αίγυπτο τον 17ο αιώνα π.χ. Άλλοι θεωρούν ότι είναι απόγονος των αλόγων Ταρπάν από τα βάθη της Ρωσίας. Ανήκει στην κατηγορία των ορεσίβιων αλόγων σύμφωνα με έρευνες του Πανεπιστημίου Kentucky. Η σύγκρισή του με σκελετούς που βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου παραπέμπει στην ίδια ράτσα με τα άλογα των Μινωιτών και στο συμπέρασμα ότι δεν έχει υποστεί γενετικές μεταβολές στο πέρασμα των χρόνων.
Ακολούθησαν διασταυρώσεις του κρητικού αλόγου με τα άλογα των πολλών κατακτητών της Κρήτης (κυρίως αραβικά) που επηρέασαν και βελτίωσαν τη ράτσα του. Η νεότερη φυλή δημιουργήθηκε μάλλον από τη διασταύρωση του ιθαγενούς κρητικού αλόγου με αραβικό την περίοδο της Αραβοκρατίας (824-961 μ. χ) .
Το 1895 οι Οθωμανοί παραδέχονται ότι η Κρήτη διαθέτει μια ξεχωριστή φυλή αλόγου με ιδικό τρόπο βαδίσματος (rah van – Ραχβάν). Ραχβάν είναι η τούρκικη λέξη για το γρήγορο άλογο. Θέλοντας να διατηρήσουν και να προστατέψουν τη φυλή αυτή απαγορεύουν τις εξαγωγές συμβάλλοντας έτσι ουσιαστικά στη διάσωση του είδους.
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου τα κρητικά άλογα επιτάχθηκαν για τις ανάγκες του στρατού και οδηγήθηκαν στο Αλβανικό Μέτωπο απ'’ όπου ελάχιστα επέστρεψαν. Όσα τελικά κατάφεραν να επιζήσουν κατέληξαν στην Πελοπόννησο, όπου μέχρι σήμερα υπάρχουν απόγονοί τους.
Μέχρι πριν λίγα χρόνια τα γιοργαλίδικα άλογα άρχισαν να μειώνονται επικίνδυνα. Το1928 είχαν καταγραφεί 6.000 άλογα. Το 1982 η Επιθεώρηση Κτηνιατρικής Υπηρεσίας Κρήτης κατέγραψε 82 άλογα σε όλο το νησί. Το 1985 κατέγραψε μόνο 80. Το 1992κατέγραψαν 98. Το 1996 το Ελληνικό Κράτος με διάταγμά του αναγνώρισε το κρητικό άλογο ως αύτοχθονη φυλή με 100 περίπου άτομα, που κινδυνεύει με εξαφάνιση και θέσπισε μέτρα για τη καταγραφή και διάσωσή του Τέλος το 1998 καταγράφτηκαν από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 203 άλογα σε όλη τη Κρήτη.
Σήμερα εκτρέφεται σχεδόν σε όλο το νησί και το βρίσκει κανείς με την ίδια συχνότητα σε πεδινές, ημιορεινές και ορεινές περιοχές. ’λογα που προέρχονται από τη Κρήτη απόγονοι των κρητικών αλόγων συναντούνται ακόμα σε Πελοπόννησο, στην περιοχή της Πηνείας, της Αμαλιάδας, Κυκλάδες Δωδεκάνησα και γενικά σε όλη την Ελλάδα.
Οι ιδιοκτήτες προτιμούν τα αρσενικά άλογα ( επιβήτορες) με σκοπό να παίρνουν μέρος σε αγώνες, έτσι ο αριθμός των επιβητόρων στον πληθυσμό των αλόγων της Κρήτης είναι αρκετά μεγάλος σε σχέση με των αριθμό των φοράδων. Οι περισσότεροι ιδιοκτήτες διατηρούν τα άλογα από αγάπη γι΄ αυτά, για ιππασία αναψυχής, για συμμετοχή σε ιππικούς αγώνες και πανηγύρια, για κοινωνικό γόητρο και υπερηφάνεια για να διατηρήσουν τη ράτσα.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Γενικά είναι μικρόσωμο ζώο με ύψος 1,40 λεπτά πόδια, μικρό κεφάλι, στενό στήθος και συνήθως σκούρο καφετί χρώμα. Έχει εντυπωσιακή εμφάνιση. Το μέγεθος και ο όγκος των διάφορων τμημάτων του σώματος του (κεφάλι, κορμός, ποδιά) βρίσκονται σε αρμονική συμμετρία μεταξύ τους. Διαθέτει τεράστια σωματική δύναμη για ιππασία, για να εκτελεί δύσκολες αγροτικές εργασίες (όργωμα, έλξη, μεταφορές) και απίθανη αντοχή σε όλες τις εδαφικές και κλιματικές συνθήκες.
Πιο συγκεκριμένα:
Πιο συγκεκριμένα:
Φυσικά χαρακτηριστικά.
Χρώμα: Το χρώμα που επικρατεί στο κρητικό άλογο είναι βαθύ σκοτεινό (ορφνό) με λίγες σχετικές αποχρώσεις, το καστανό και το λευκό. Υπάρχουν και άλογα με αποχρώσεις του σταχτιού και του γκρίζου (φαιό). Έχουν παρατηρηθεί και γιοργαλίδικα με χρώμα ανοικτόψαρο, σιδηρόψαρο, ερυθρόφαιο (κόκκινες τρίχες ανάμεσα στις άσπρες) και κόκκινο με μαύρη χαίτη, ουρά και πόδια. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά χρωματισμού (άσπρα σημάδια στο μέτωπο και στα πόδια) δεν εμφανίζονται συχνά. Σπάνια εμφανίζεται ανθυλλίς (μικρό λευκό σημάδι στο μέτωπο).
Ύψος: Είναι άλογο μετρίου αναστήματος με ακρωμίου στα ενήλικα αρσενικά 1,35 μ. έως 1,45 μ. και 1,32 έως 1,37 μ. στα θηλυκά.
Κεφάλι: Έχουν μικρό, λεπτό και εκφραστικό κεφάλι με μήκος 58 εκατοστά περίπου. Ο λαιμός τους είναι αδύνατος. Η γραμμή του μετώπου είναι ευθεία. Το κεφάλι του, σε μέγεθος αρμονικό με το υπόλοιπο σώμα, καλύπτεται από λεπτό δέρμα με αποτέλεσμα να διαγράφονται καθαρά τα διάφορα μέρη του κεφαλιού.
Δόντια: Το ενήλικο αρσενικό έχει 40, 42 ή 44 δόντια ενώ το θηλυκό 36 (λείπουν οι κυνόδοντες). Από τα δόντια μπορούμε να υπολογίσουμε κατά προσέγγιση και την ηλικία του ζώου.
Αυτιά: Έχουν σχετικά μικρά αυτιά με μήκος περίπου 16,4 εκατοστά που κατευθύνονται αυτόματα προς τη διεύθυνση του ήχου.
Χαίτη: Αναπτύσσεται σε μήκος και συνήθως αποκλίνει πλάγια στην επιφάνια του λαιμού.
Σώμα: Έχει μεγάλο, μυώδες, και συμπαγές σώμα με μήκος 141,4 εκατοστά με αυξομειώσεις 2, 8 εκατοστά. Διαθέτει μεγάλες μυϊκές μάζες στους γλουτούς και στις ωμοπλάτες ομοιόμορφα ανεπτυγμένες. Οι μηροί (καπούλια) είναι μυώδεις και σφιχτοί. Η γραμμή της ράχης είναι ευθεία, η κοιλιά λαγωνικού(μικρή περιφέρεια).
Πόδια: Αρμονικά λεπτά και ισχυρά πόδια. Είναι παράλληλα μεταξύ τους, και κάθετα προς το έδαφος, με δυνατές και καθαρές αρθρώσεις.
Οπλές: Οι οπλές είναι μικρές με σκληρές άκρες και στρογγυλή κατανομή, μαύρου ή σκοτεινού χρώματος
Ουρά: Είναι πλούσια και μακριά. Πολλοί εκτροφείς, ιδιαίτερα στους επιβήτορες, κόβουν σε μικρή ηλικία ένα μέρος της καθαρά για λόγους ομορφιάς, έτσι ώστε όταν τρέχουν σε ιπποδρομίες η συμμετέχουν σε επιδείξεις να φαίνεται ως συνέχεια του σώματος. (ανορθώνεται οριζόντια κατά τον πλαγιοτροχασμό).
Χαρακτήρας: Το κρητικό άλογο είναι ζωηρό, πανέξυπνο, νευρικό και ευερέθιστο. Αντιδρά εύκολα στο πλησίασμα από αγνώστους. Ιππεύεται εύκολα, επειδή λόγω του πλαγιοτροχασμού δεν ταλαιπωρεί τον αναβάτη με σκαμπανεβάσματα ακόμη και στα πιο ανώμαλα εδάφη. Συνδέεται έντονα και βαθιά με τον ιδιοκτήτη του.
Αναπαραγωγή: Ηλικία έναρξης της αναπαραγωγικής ζωής για τους επιβήτορες και τις φοράδες είναι συνήθως το 2ο έτος. Η εγκυμοσύνη διαρκεί 11 μήνες. Η διάρκεια τοκετού είναι 2 έως 6 ώρες. Η φοράδα γεννά ένα πουλαράκι, – πολύ σπάνια δίδυμα. Ο θηλασμός συνεχίζεται για 4-6 μήνες μετά απογαλακτίζεται, χωρίζει από τη μητέρα του. Η αναπαραγωγική περίοδος του κρητικού αλόγου εκτείνεται από την αρχή της άνοιξης μέχρι την αρχή του καλοκαιριού.
Ταχύτητα: Το καλό γιοργαλίδικο αναπτύσσει μεγάλες ταχύτητες και δεν πρέπει να σπάει τα ζάλα του, να μην εναλλάσσει δηλαδή πλαγιοτροχασμό με καλπασμό. Στην Κρήτη, λένε οι παλιοί Κρητικοί, όταν ιππεύεις ένα καλό γιοργαλίδικο, κρατάς ένα ποτήρι νερό στα χέρια σου και δε χύνεται ούτε σταγόνα.
ΓΙΟΡΓΑΛΙΣΜΑ – ΠΛΑΓΙΟΤΡΟΧΑΣΜΟΣ
Πλαγιοτροχασμός, γιοργάλισμα, πλαγιοποδισμός είναι ο γρήγορος βηματισμός του αλόγου σε δύο χρόνους, κατά τον οποίο σηκώνονται εναλλάξ τα δύο δεξιά και τα δύο αριστερά πόδια. Το Κρητικό άλογο, αν έχει καλό αίμα, δείχνει την ικανότητα τέτοιου βηματισμού αρκετά νωρίς. Το σπάνιο αυτό χάρισμα είναι έμφυτο, κληρονομικό και όχι επίκτητο. Ο πλαγιοτροχασμός, κοινός (α)ραβάνι ή γιοργαλίδικο τρέξιμο, είναι το χαρακτηριστικότερο γνώρισμα των κρητικών αλόγων. Η πιο πιθανή θεωρία υποστηρίζει ότι το αραβάνι προήλθε από την ανάγκη προσαρμογής του βηματισμού των αλόγων στα ανώμαλα εδάφη της Κρήτης σε συνδυασμό με την εξυπνάδα των Κρητικών, που ήθελαν να διαμορφώσουν ένα στρωτό, βολικό και ξεκούραστο βηματισμό στο άλογο για να μην ταλαιπωρούνται.
Τα γιοργαλίδικα τρέχουν γρήγορα σαν να γλιστρούν στο πάγο. Σηκώνουν πρώτα τα δύο δεξιά τους πόδια και ύστερα τα δυο αριστερά μαζί. Δηλαδή τα δυο αριστερά πόδια, προς και πίσω, και τα δυο δεξιά πάνε μαζί, με αποτέλεσμα ο αναβάτης να μην ανεβοκατεβαίνει όπως με τον τροχασμό άλλων αλόγων. Ο κορμός του σώματος εκτελεί κατακόρυφη κίνηση ελάχιστου εύρους.
Αυτός ο βηματισμός εξασφαλίζει μεγάλη αντοχή στο ζώο, ικανότητα διαδρομής μεγάλων αποστάσεων σε κάθε λογής δρόμους και αναπαυτική ίππευση στον αναβάτη χωρίς κραδασμούς, που μπορεί να φτάσει σε μεγάλες ταχύτητες.
Αυτόν το βηματισμό κάποιοι προσπαθούν να τον διδάξουν σε μη κρητικά άλογα, για διάφορους λόγους, δένοντας τα δυο πόδια μαζί χρησιμοποιώντας ιμάντες- τις λεγόμενες ίγκλες- αλλά κάτι τέτοιο όμως είναι πολύ βασανιστικό για το άλογο.
Το γιοργαλίδικο πλαγιοτροχάζει σε δύο φάσεις:
Πρώτη φάση: Αργός και σταθερός ρυθμός (ταχύτητα 10-25 χλμ. την ώρα). Λέγεται ότι έχει καλό ταχτάνι, που σημαίνει την ταχύτητα του πλαγιοτροχασμού που χαρίζει στον αναβάτη ίππευση σα να βρίσκεται σε θρόνο.
Δεύτερη φάση: Γρήγορος πλαγιοτροχασμός με ταχύτητα μεγαλύτερη των 30 χλμ. την ώρα). Σ’ αυτή τη φάση, λένε έχει δυνατή ζάλα ή ψιλό γιοργά το γνωστό αραβάνι. Ένα καλό κρητικό άλογο δε πρέπει να σπάει τη ζάλα του, δηλαδή πρέπει συνεχώς να πλαγιοτροχάζει και να μην εναλλάσσει πλαγιοτροχασμό με καλπασμό.
Η σωστή εκτίμηση του αλόγου γίνεται σε ώριμη ηλικία, όταν έχει ολοκληρωθεί σωματικά και η έμφυτη ικανότητα του έχει καλλιεργηθεί σωστά. Στην ηλικία των επτά περίπου ετών το άλογο θα μπορέσει να δείξει αυτά τα χαρίσματα. Το άλογο πρέπει να περάσει από μερικά στάδια μέχρι να αρχίσει να πλαγιοτροχάζει.
Το πετάλωμα γίνεται συνήθως στα τρία χρόνια. Στα 5-7 χρόνια είναι η κατάλληλη ηλικία για να μάθει να πλαγιοτροχάζει. Στα 9 χρόνια φτάνει το μέγιστο της απόδοσης για μάθηση. Αν γίνει σωστή προπόνηση, μετά τα 9 χρόνια το άλογο δε ξεχνά την περπατησιά του.
(Αλλη πηγή) Τα Μεσαρίτικα άλογα και το Γιοργαλίδικο βάδισμα
Σε μια αναδρομή στα παλαιότερα χρόνια, αλλά και στο σήμερα θα δούμε πιο είναι το γνωστό μας μπεγίρι, ποια τα άλογα, oι φοράδες, τα μουλάρια, από ποιες διασταυρώσεις προέρχονται, αλλά και τη θέση του αλόγου, στην τοπική κοινωνία χθες και σήμερα
ΤΟ ΜΠΕΓΙΡΙ
Το μπεγίρι λοιπόν, όπως το αποκαλούσαν στη Μεσαρά, και γενικά στην Κρήτη, δέν είναι άλλο, από το γνωστό μας άλογο στήν τούρκικη γλώσσα.
Οι Τούρκοι, κατα τη διάρκεια της υποδούλωσης, τα άλογα τα ονόμαζαν μπεγίρια.
Όσα δε άλογα είχαν αφήσει οι Τούρκοι στη Μεσαρά, ήθελαν να τα υποτιμήσουν, και έτσι τους έκοβαν την ουρά, για να κόψουν έτσι και τη γοητεία του αλόγου, επειδή τα ζήλευαν υπερβολικά!
Όμως στην πράξη, πετύχαιναν το αντίθετο ακριβώς αποτέλεσμα!
Γιατί και με κομμένη την ουρά, το άλογο την σήκωνε πρός τα πάνω, και έτσι ήταν ακόμα πιό εντυπωσιακό, πιό λεβέντικο, πιό γοητευτικό, πιό εμφανίσιμο και πιό καμαρωτό!
Σημειωταίον, η ουρά του αλόγου που είναι μεγάλη και φουντωτή, τη χρησιμοποιεί το άλογο, για να διώχνει τις μύγες και τα διάφορα ενοχλιτικά έντομα.
Το άλογο ή μπεγίρι, είναι ζώο για τη μεταφορά κυρίως ενός ατόμου.
Είναι πανέξυπνο ζώο, με μεγάλη αντίληψη, με αρκετή ευφυΐα, και λέγεται άλογο, γιατί μονάχα η φωνή είναι αυτή που του λείπει!
Ηταν κάποτε ζώο πολυτελείας, όπως θα ήταν σήμερα μια μερσεντές!
Ο νέος που ήθελε να κάνει επίδειξη σε μιά κοπέλα, καβάλαγε το μπεγίρι του, με σέλα η όχι, καλπάζοντας, ή περπατώντας, με ένα γαρίφαλο στο αυτί, για να εντυπωσιάσει την κοπέλα που αγαπούσε!
Ήταν όμως πανάκριβο το άλογο, και ασφαλώς, προνόμιο κι αυτό πλουσίων!
Τα καλύτερα άλογα είναι τα γιοργαλίδικα, τα οποία θεωρούνται ειδικής ράτσας άλογα.
Τα δε Κρητικά άλογα θεωρούνται ράτσας, αλλά έχουν περιοριστεί πλέον απ όλη την Κρήτη, μονάχα στη Μεσαρά.
Τα άλογα στις αγοραπωλησίες, τα διακινούσαν οι λεγόμενοι τζαμπάζηδες, αλλά και στις τοπικές ζωαγορές, όπως ήταν στις Μοίρες, στο Ασίμι και στο Τυμπάκι, απ΄ευθείας οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες τους.
Αγοραπωλησίες τετράποδων μεταφορικών ζώων, έκαναν ενίοτε και οι αθίγκανοι, έναντι κάποιου κέρδους.
Τα καλύτερα άλογα οι Τουρκοι, επί τουρκοκρατίας, τα πήραν και τα πήγαν στην Τουρκία φεύγοντας, αφού είχε τελειώσει ο πόλεμος.
Σκοπός τους ήταν για να ανεπχιάσουν (αποκτήσουν) και εκείνοι το είδος του Μεσαρίτικου γιοργαλίδικου αλόγου.
Το γιοργαίδικο βάδισμα, ή ταχτάνι, είναι ένα βάδισμα στρωτό, χωρίς να χτυπά τον αναβάτη.
Παλιά οι βοσκοί στο βουνό, φόρτωναν το γάλα στα άλογα, και τα μάθαιναν να περπατάνε έτσι γιοργά, για να μην τους χύνεται στο δρόμο το γάλα!
Σήμερα το βάδισμα αυτό, λέγεται και πλαγιοτροχασμός.
Το άλογο έχει μεγάλη νοημοσύνη και αισθήματα, και από ότι λένε όσοι τα εκτρέφουν, ανώτερα και απο εκείνα σκύλου!
Ηδη στη Μεσαρά, το άλογο έχει πολλούς φανατικούς φίλους που τα εκτρέφουν πιά με δικά τους έξοδα, αφου το κράτος σταμάτησε και τις ήδη χαμηλές επιχορηγήσεις που έδινε λόγω κρίσης.
Κάθε άλογο, καταλαβαίνει τη φροντίδα του αφεντικού του, και τον ανταμείβει, με το να του κάνει ένα χαρούμενο χλιμίντρισμα, να του χαϊδέψει την πλάτη με το μουσούδι του, ή να του γλύψει την παλάμη με τη γλώσσα του, και με χίλιους δυο άλλους τρόπους!
Αν το αφεντικό του αλόγου είναι στεναχωρημενο, το καταλαβαίνει αμέσως!
Αλλά και χαρούμενο όταν είναι, πάλι το καταλαβαίνει!
Στους αγώνες, άν τύχει και έχει άγχος ο αναβάτης του, κι αυτό το καταλαβαίνει αμέσως, και αγχώνεται και το ίδιο!
Η φροντίδα δε πρός το άλογο, είναι να περιποιηθεί ο ιδιοκτήτης για την καλή υγεία του, και υγιεινή του σώματός του.
Υπάρχει ειδικό εργαλείο για περιποίηση στα νύχια, το ξυστρί για να καθαρίζεται η πλάτη απο σκόνες και τρίχες.
Επίσης ειδική χτένα, για τη χαίτη, αλλα και ειδικό σαμπουάν για το μπάνιο του.
Για περισσότερη γοητεία, χρησιμοποιείται η σέλα, που κρατιέται με γίγλα απο την κοιλιά.
Τα άλογα χρησιμοποιήθηκαν σε πολέμους, σε ταινίες, αλλά και στους γάμους για μεταφορά της νύφης, στα προυκιά, στους τσεβρετζίδες, και φυσικά στον ιππόδρομο, και σήμερα όπως και παλιά σε τοπικούς αγώνες.
Σήμερα ποκρατουνε τα γιοργαλίδικα Μεσσαρίτικα άλογα, χάρις στον κ. Γαβαλά, ο οποίος κατάφερε με δική του πρωτοβουλία να τα διασώσει, και έτσι να υπάρχουν πλέον σε αυθονία στην περιοχή μας, και να ξαναξεκινήσουν και παλι οι αγώνες στη Μεσσαρα το 2002, που είχαν σταματήσει επι χούντας, και η Μεσσαρά να ξαναμπεί και πάλι στο προσκύνιο της δράσης του αλόγου, και στον κατάλογο των καλυτέρων αλόγων παγκοσμίως!
Η ΦΟΡΑΔΑ
Η φοράδα, το θηλυκό μπεγίρι, ήταν κάποτε πολύ διαδεδομένο μεταφορικό ζώο και αυτό στη Μεσαρά.
Το στιλ της φοράδας εκπέμπει θηλυκότητα, και αυτό το οφείλει κυρίως στην πολύ πλούσια σε τρίχωμα χαίτη της, που της δίνει γοητεία, αρχοντιά, και είναι γενικά ένα πανέμορφο ζώο.
Χρησιμοποιήθηκε και εκείνη στο παρελθόν, για μεταφορές ατόμων, όπως και για επίδειξη πάλι των νέων της εποχής, εφ΄όσον δεν μπορούσαν να το κάνουν αυτό με το ακριβό αυτοκίνητο, αφού δεν υπήρχαν.
Πάλι καβάλα στη λυγερή φοράδα ο νέος, και με ένα απλό πέρασμα επίδειξης μπροστά απο το σπίτι της κοπέλας που τον είχε γοητεύσει, θα προσπαθήσει με την παρουσία αυτού και της φοράδα του, να κάνει την καρδιά της να σκιρτήσει!
Μέσον ιδανικό κι αυτό, για μεταφορά της νύφης στην εκκλησία, για μετακινήσεις περισσότερο,αλλά όχι για βαριές δουλειές, όπως έλκυση κάρου, όργωμα κλπ.
Τετράποδο ασφαλώς για μερακλήδες, όπως εξάλλου και το μπεγίρι.
Στη Μεσαρά, διάσημη φοράδα ήταν η γνωστή σε όλους »του Παπαγιάννη η φοράδα», απο τη Γαλιά, που την είχε να μεταφέρει τον παπα Γιάννη, σε 4 η 5 χωριά, όπου πήγαινε κάθε Πασχα και έλεγε το «Χριστός Ανέστη»
Πηγή: Eλλας2 & CretanMagazine.gr
